Wilk w polskiej kulturze ma niejednoznaczny wizerunek. Polacy (jak inne narody i plemiona) mają swoje bajki, baśnie i legendy z wilkami. W większości przedstawiony jest jako „ten zły” , ale są i takie w których odgrywa odmienną rolę (np. w legendzie o wilczym duchu który nawiedził krakowskiego biskupa). Mamy też przysłowia w których jest negatywne porównanie do wilka.
Postanowiłem w tym artykule zebrać i opisać opowieści i inne wytwory polskiej kultury w których występuje wilk (tudzież wilki).
Spojrzenie na wilka w kulturze polskiej.
Wilk od dawna i długo był źle postrzegany. Od czasu Chrztu Polski wilki miały raczej wizerunek bezmyślnych bestii.
Ksiądz i pisarz B. Chmielowski w XVIII wieku w swojej encyklopedii pt. „Nowe Ateny” opisał wilka w następujący sposób :
Wilk tę ma o sobie mówienia materiam, że jest Zwierz żarłoczny, szkodliwy.
Żeby silnego mógł uchodzić konia, ziemi się obżera, dopiero z impetem za gardło chwyta konia, poty trzymając, póki Koń z nim ziemią obciążonym nie ufatyguje się i nie padnie.
Dopiero zajadłszy go, ziemie z siebie wyrzuca per vomitum, a Końskim się mięsem dobrze napycha. Albertus Magnus.
Myśliwi czynili relacją, że Wilcy w lasach mają exercitia siły swojej, to jest pniaki, kłody biorą w pyski, z niemi przez grube drzewa czynią salty, a tak wyćwiczeni, tegoż dokazują na dzikich prosiętach, a potym Wieprzach, Baranach, Cielętach.
W całym tym opisie mającym na celu demonizowanie wilka jest też informacja że ówcześni ludzie dostrzegli sprawność fizyczną tych leśnych drapieżników.
Jedną z przyczyn wrogości do wilka były straty w inwentarzu – tu Polska nie różni się od innych rejonów Euroazji gdzie borykano się z podobnym problemem. W Polsce również uważano że jedyne słuszne rozwiązanie było wybijanie populacji wilków.
Paweł z Przemankowa i wilk z zaświatów.
Wilk w polskiej kulturze różne role odgrywał.
W tej legenda jako jedynej występuje wilk pod postacią ducha i przemawia ludzkim głosem. Legenda dotyczący faktycznie istniejącego duchownego – Pawła z Przemankowa, który zszedł ze ścieżki nieprawości i występku dzięki nawiedzeniu go przez ducha wilka. Zanim jednak do tego doszło Paweł wydłużał swą listę grzechów powodując cierpienie u swych bliźnich.
Oto opis legendy i istotnej roli wilczego ducha
Kim był ten duchowny według legendy ?
W czasie rozbicia Królestwa Polskiego na mniejsze państwa duchowieństwo było podzielone na zwolenników zjednoczenia kraju i przeciwników tej idei. Do drugiego stronnictwa przez pewien czas należał Paweł z Przemankowa, będący kapelanem biskupa krakowskiego.
Ten duchowny bardziej niż w posługę kapłańską angażował się w politykę, ale tylko po to by zadbać o swój interes. W lokalnych sporach często zmieniał stronników. Kapelana, który z czasem został awansowany na biskupa, charakteryzowała pazerność i wiódł życie pełne skandali obyczajowych.
Lubił poświęcać się rozrywce zaniedbując obowiązki. Krzywdził wielu ludzi na różne sposoby.
Tajemniczy głos w dominikańskim klasztorze.
Pewnego dnia Paweł z Przemankowa jako biskup odwiedził klasztor dominikanów w Krakowie. W trakcie pobytu usłyszał słowa : „biada tobie Pawle i lepiej żebyś się nigdy nie narodził”. Biskup zdenerwował się jak to usłyszał, ale nie mógł się zorientować się kto to powiedział. Kazał przeszukać klasztor i znaleźć delikwenta mającego czelność obrażać majestat hierarchy.
Nikogo takiego nie znaleziono.
Jeszcze tego samego dnia niespodziewanie przed biskupem stanęła istota z zaświatów, która przyjęła postać wielkiego wilka. Istota przemówiła głosem, który Paweł wcześniej usłyszał. Wilk przemówił do Pawła tymi słowami :
„biada tobie Pawle boś pannę ze Skały zbeszcześcił, a pacholika zadźgał”
Wilk w ten sposób wypomniał grzesznikowi dwa jego najniegodziwsze uczynki :
- zniewolenie i obdarcie z godności jednej z sióstr z zakonu klarysek,
- zabicie pod wpływem gniewu pachołka w czasie polowania.
Biskup krakowski był tak przerażony tym spotkaniem z wilkiem, że postanowił całkowicie zmienić swoje życie.
Grzesznik i jego pokuta.
Paweł z Przemankowa zerwał z polityką i z rozwiązłością. Odprawiał surową pokutę i zrezygnował ze wszelkiej rozrywki. Nałożył na siebie ciężar zadośćuczynienia tym wszystkim, którym wyrządził krzywdę.
Do pokutującego grzesznika ponownie przybyła wilcza istota z zaświatów i rzekła : „Odpuszczone będzie tobie Pawle dla twojej skruchy. Będzie się już lepiej wszystko działo. Żył będziesz jeszcze lat siedem”.
Biskup potrzymał swoją pokutę do końca życia. Podobno dusza Pawła z Przemankowa nawiedzała dominikański klasztor w Krakowie. Bracia zakonni przez jakiś czas modlili się o spokój duszy zmarłego krakowskiego biskupa.
Biskup Paweł w historii Polski.
W źródłach historycznych Paweł z Przemankowa przed zostaniem biskupem (w 1267 r. we wsi Lelów otrzymał sakrę od arcybiskupa) był uczestniczącym w polityce księdzem.
Faktem jest też jego duże zaangażowanie w politykę – w latach 1262-1266 pełnił funkcję kanclerza Bolesława V Wstydliwego. Gdy został biskupem – był znanym ówcześnie przeciwnikiem księcia Leszka Czarnego. Spór doprowadził do uwięzienia Pawła w 1283 r. Po uwolnieniu nadal uczestniczył w sporach politycznych i to z rosnącym zaangażowaniem.
Historyk Jan Ptaśnik opisał biskupa Pawła w „Kulturze wieków średnich” jako duchownego który nie trzymał się celibatu. Jego kochankami miały być m. in. siostry zakonne. Wystawiał także huczne przyjęcia i uczestniczył w polowaniach.
Ten kontrowersyjny biskup zasłynął jako ten co bronił przywilejów i praw duchownych z Krakowa.
Zmarł w 1292 r. w miejscowości Tarczek.
Legenda z wilczym duchem jest wyjątkowa jak na opowieści ze Średniowiecza. Jednak biskup Paweł nie był jedynym duchownym w którego życiu pojawił się wilk.
Wilcza Madonna.
Jest jeden ciekawy przykład wilków w polskiej kulturze przedstawianych obok Matki boskiej.
O Matce Boskiej Gromnicznej wielu Polaków przynajmniej słyszało (Dzień M. B. Gromnicznej przypada na 2 luty czyli Święto Ofiarowania Pana Jezusa). Jednak co Matka boska ma wspólnego z wilkami ?
Ci którzy widzieli obrazy, malowidła, ryciny z Matką Boską Gromniczną zauważyli że jest przedstawiana razem z wilkiem lub wilkami. To właśnie Wilcza Madonna. Czemu jednak przedstawiana jest razem z tymi drapieżnikami, których wielu się lękało bądź nienawidziło ?
Otóż istnieje legenda o Madonnie i „wilku gromnicznym” :
Była pewna noc w lutym, podczas której Matka Boska przemierzała zaśnieżony las. W pewnym momencie zaczął za nią podążać samotny wilk. To stworzenie uciekało gdyż okoliczni chłopi postanowili wytępić wilki za to że te spowodowały duże straty w wiejskich gospodarstwach. Wilk Podszedł do Matki Boskiej i skrył się za nią.
Żądni zemsty chłopi podążali za jednym z wilków do czasu gdy zobaczyli Madonnę. Trochę zaskoczeni takim spotkaniem postanowili się ukłonić Najświętszej Pani zdejmując kapelusze. Jeden z nich rzekł :
O najświętsza Pani, szukamy wilka. Czy nie widziałaś go gdzieś w pobliżu?
Madonna odpowiedziała chłopu :
Wilka nie widziałam, ale bym go też nie wydała. Lepiej, zamiast uganiać się za stworzeniem, poszukajcie wilka we własnych sercach, bo zapewne tam on się skrywa!
Chłopom zrobiło się wstyd po tych słowach i postanowili przestać szukać wilków. Wrócili do swych domostw.
Wilk czując się bezpiecznie wychylił się zza płaszcza Madonny. Ta powiedziała drapieżnikowi że choć zawinił to postanowiła go nie wydać okazując mu dobroć.
Odtąd wilk w podzięce postanowił towarzyszyć Najświętszej Pannie. Ludzie gdy widzieli Wilczą Madonnę każdej lutowej nocy to ze świecącą gromnicą i towarzyszącymi jej wilkom.
W tej legendzie wilk został przedstawiony jako złoczyńca który uciekał i szukał schronienia. Madonna pomogła zwierzęciu a potem powiedziała wilkowi że jest „mordercą niewinnych jagniąt” ale mimo to okaże mu swoje dobre serce.
To wciąż negatywny obraz wilka – wcześniej Matka Boska powiedziała chłopom by wpierw poszukali wilka czyli ZŁA w swoich sercach.
Autorowi legendy być może nie przyszło do głowy że wilki przeważnie nie zdobywają jedzenia tylko dla siebie ale również dla swojej rodziny czyli szczeniąt i starszych (którym wypadły ostatnie zęby), a zdarza się że rannych dorosłych trzeba nakarmić. Czy tak postępuje bestia ?
Żołnierze wyklęci i wilki.
Także w XX wieku można znaleźć motyw wilka w polskiej kulturze.
Wilki Z żołnierzami wyklętymi związana jest symbolika., a jednym z symboli Żołnierzy Wyklętych (których dzień obchodzony jest 1 marca) jest wilk co jest związane z wierszem Z. Herberta pt. „Wilki” :
Ponieważ żyli prawem wilka
Historia o nich głucho milczy
Pozostał po nich w białym śniegu
Żółtawy mocz i ślad ich wilczy.
Przegrali bój we własnym domu
Kędy zawiewał sypki śnieg
Nie było komu z łap wyjmować cierni
I gładzić ich zmierzwioną sierść.
Nie opłakała ich Elektra
Nie pogrzebała Antygona
I będą tak przez całą wieczność
We własnym domu wiecznie konać
Ponieważ żyli prawem wilka
Historia o nich głucho milczy
Pozostał po nich w kopnym śniegu
Ich gniew, ich rozpacz i ślad ich wilczy.
Choć sami Żołnierze z antykomunistycznej organizacji jedyny zwierzęcy symbol jaki używali to orzeł to do świadomości społecznej po latach przeniknął wilk i został w niej zakorzeniony.
W XXI w. powstawały i nadal są produkowane naszywki, bluzy, koszulki, naklejki, plakaty i inne gadżety z wilczym motywem, a niektórzy by (na swój sposób) uczcić pamięć Żołnierzy Wyklętych robią tatuaże z wilkiem i Wyklętymi.
Poniżej bluza patriotyczna.
Polskie przysłowia z wilkiem.
Jeśli gdzieś jeszcze wilk w polskiej kulturze został przedstawiony to w przysłowiach (często negatywnie) :
- „Głodny jak wilk”/”Wilczy głód” – dotyczy osoby która ma duży apetyt lub jest bardzo głodna (a jak wiadomo wilk musi dużo jeść by prawidłowo funkcjonować).
- „Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka” – o osobie która wyrządzała zło i innym do momentu gdy tej właśnie osobie ktoś wyrządził krzywdę. Niektórzy określili by to jako powracającą Karmę.
- „Wilk w owczej skórze” – dotyczy osoby która robi wrażenie kogoś z dobrymi intencjami i pomocnego jednak to tylko przykrycie dla jego złowrogiej natury.
- „Człowiek człowiekowi wilkiem” – Zapożyczone, oryginał jest łaciński. Człowiek dla innego człowieka to potwór.
- „I wilk syty i owca cała” – obie strony zadowolone, obie odniosły satysfakcjonujące je korzyści.
- „Nie wywołuj wilka z lasu” – to ostrzeżenie przed tym by nie mówić czegoś złego bo może się urealnić.
- „O wilku mowa” – ktoś o kim się rozmawiało właśnie przybył na miejsce spotkania.
- „Wilczy bilet” – negatywna opinia o kimś w formie pisma, które może zdyskredytować opisywaną osobę.
- „Wilk morski” – doświadczony marynarz lub kapitan statku. Człowiek który l.ata spędził pływając jednostką morską.
- „Wilcze prawo” – inaczej prawo silniejszych.
To nie wszystkie przysłowia jednak najczęściej używane.
Miłośnicy wilków w Polsce.
W Polsce wilkom przybywa fanów. Choć miłość do wilków nie jest tak rozpowszechniona i na takim poziomie jak w USA (w tym kraju są nawet sklepy wyspecjalizowane w sprzedaży wilczych gadżetów), to i tak polscy twórcy artystyczni i internetowi tworzą przedmioty i treści które na pewno zainteresują osoby lubiące wilki.
Twórcy internetowi.
Polska nisza miłośników wilków jest aktywna w mediach społecznościowych. Oto lista i opis kilku profili (kolejność nie podyktowana jakimikolwiek kryteriami) :
1) Kraina wilczycy :
Pracownia prowadzona przez pewną Panią, która ma psa rasy husky. Osoba ta tworzy biżuterię damską i czasami męską – bransolety i naszyjniki – oraz breloczki i kartki okazjonalne z rysunkami wilków i ozdabia świece. Na swoim profilu „krainawiczycy” publikuje (od grudnia 2021 r.) oprócz swoich produktów także fakty o wilkach i poleca książki o canis lupus.
Rękodzieła tej miłośniczki wilków można zamówić w Direct i Allegro.
https://www.instagram.com/krainawilczycy/
2) Wilkoterapia :
To projekt fundacji „Pra weda”. Pan i pani chodzą wraz ze swoimi dwoma wilczakami czechosłowackimi (hybrydy psa i wilka) po lesie. Swoje przechadzki fotografują i nagrywają.
Dwa psowate będące głównymi bohaterami „Wilkoterapii” to :
– samiec o imieniu Perun, z charakteru jest trochę agresywny, działa chaotycznie i impulsywnie. Nie należy do grzecznych czworonogów, ale ostatecznie słucha się swojej pani 😉
– samica Raisa to przeciwieństwo Peruna ponieważ jest spokojną „wilczycą”.
Oba zwierzęta uczestniczące w projekcie mimo dużych różnic w charakterach z czasem zaprzyjaźniły się ze sobą.
3) Wolf Natural Soy Candles :
Pracownia zlokalizowana w Skierniewicach w której odlewa się zapachowe świece sojowe i emaliowane kubki. Na każdym z produktów jest umieszczony wizerunek czarnego wilka. Hasłem umieszczany na rękodziełach jest zdanie „Stay wild wolf Child”. Na instagramie firma pokazuje zdjęcia swoich produktów : https://www.instagram.com/wolfnaturalsoycandles/ .
Produkty „Wolf Natural Soy Candles” można zakupić na allegro – https://allegro.pl/uzytkownik/WolfNaturalSoyCa .
4) Adrian Czech a.k.a. „95 silver wolf” :
Adrian to fotograf dzikiej przyrody działający w Bieszczadach. Robi zdjęcia zarówno roślinożercom jak i drapieżnikom – od tych małych po te największe.
Wśród fotografii jego autorstwa są także wysokiej jakości i robione z bliskiego dystansu zdjęcia wilków. Wilki są fotografone w czasie wykonywania różnych czynności takich jak przechodzenie przez rzekę lub „kąpiel” w niej. Oprócz tego można obejrzeć ujęcia z wilczych polowań, a także zobaczyć wilki mające mniej niż rok.
Wszystkie prace Adriana Czecha można zobaczyć tu : https://www.instagram.com/95_silver_wolf/ .
5) Pracownia Wilczy pazur :
„Dzika natura w różnych odsłonach” tak opisuje swoją twórczość pani Małgorzata Adamczyk.
Na swoim instragramie i „decobazzar.com” artystka prezentuje wypalane na drewnie obrazy – nie tylko wilków, ale i innych zwierząt zamieszkujących polskie lasy. Oprócz pirografii można zobaczyć także rysunki autorstwa pani Małgosi.
Na facebook’u istnieje grupa :
„Wilki – Klub miłośników wilków” :
Ta internetowa społeczność liczy ponad 19 tysięcy członków. Publikowane są tam zdjęcia wilków oraz rękodzieł z wilczym motywem.
Grupa powstała 14 kwietnia 2017 roku. Łatwo do niej dołączyć ponieważ jest otwarta. Administratorzy, gdy przybędzie kilkudziesięciu nowych członków, wystawiają post w którym dziękują za przyłączenie się do grupy, wymieniając każdego nowego członka z nicku.
Każdy nowy post musi zatwierdzić administracja społeczności.
Tutaj link :
https://www.facebook.com/groups/282100475578405
Rzeźby wilków.
W kraju nad Wisłą powstało kilkadziesiąt różnych rzeźb które są publicznie dostępne. Znajdują się one na terenach ogrodów zoologicznych, szlaków turystycznych i różnej wielkości miastach. Twory artystyczne w postaci wilka (lub wilków) są najogólniej pisząc metalowe, drewniane lub kamienne. Poniżej kilka przykładów :
1. Pomnik wilka w Międzylesiu
2. Rzeźby wilków w Szklarskiej Porębie osadzone na głazach.
3. Stalowa rzeźba wilka w Karpaczu.
4. Drewniana rzeźba w miejscowości Gierłoż (ta sama gdzie istniał tajny schron A. Hitlera nazywany „Wilczym szańcem”).
Polskie miejscowości z wilkiem w nazwie.
W Polsce są miejscowości które mają wilczą nazwę. Dla przykładu :
- Wilcza Góra (wieś w woj. Mazowieckie, powiat piaseczyński)
- Wilcza Wola (wieś w woj. Mazowieckie, p. szydłowiecki)
- Wilkowyja (wieś w woj. Wielkopolskim, p. jarociński)
- Wilczyska (wieś w woj. Lubelskim, p. łukowski)
- Wilczęta (wieś w woj. Warmińsko-mazurskim, p. braniewskim)
- Wilczkowice (wieś w woj. Małopolskim, p. krakowskim)
- Wilkowo (wieś w woj. Warmińsko-mazurskim, p. elbląskim).
Artykuł o „wilkach w Polsce„.
Wesprzyj powstawanie treści.
Chcesz mieć swój udział w tworzeniu największej skarbnicy wiedzy o wilkach w polskim internecie ?
Dowiedz się jak możesz wesprzeć Wilczy portal 🙂
