Stosunek Indian do wilków.
Indianie z ameryki północnej mają zakorzeniony w swej kulturze szacunek do wilków (niezależnie czy mowa o podgatunku czy gatunku wilka). Nie znaczy to że nigdy nie zabijali wilków. Nie robili tego jednak z nienawiści czy chęci poskromienia matki natury.
W przeciwieństwie do kolonizatorów którzy kilkumilionową wilczą populację w Ameryce Północnej zredukowali w ciągu niecałych 200 lat do kilkudziesięciu tysięcy osobników (inne gatunki dzikich zwierząt również doświadczyły masowych mordów, ale wilki obdarzono szczególną nienawiścią).
Jeśli Indianie zabijali wilki to rzadko i przede wszystkim z przyczyn praktycznych. Części ciała wilków miały zastosowanie w ich lecznictwie i symbolice religijnej.
Wilk u Indian był istotą tajemniczą, ale też obdarzone wielką mocą. Ceniono wilka za przywiązanie i działanie na rzecz swojej rodziny (niezależnie czy był jej głową czy członkiem któremu ojciec lub matka powierzyli jakieś zadania). Rdzenni Amerykanie również podziwiali umiejętności łowieckie i uważali za wilka za stworzenie obdarzone mądrością.
Proces kolonizacji Nowego Świata miał niekwestionowany wpływ na indiańskie kultury, a co za tym idzie trochę zmieniło się postrzeganie wilka. Nie potępiano zbytnio członków plemion którzy wymieniali wilcze skóry na
Indianie od wielu pokoleń rozumieli działanie wilków w przyrodzie znacznie wcześniej niż Europejczycy którzy dopiero w XVIII wieku zaczęli badać zwierzęta (w tym wilki). Badacze przyrody od wielu lat starają się zrozumieć zachowanie wilków a wiedza Indian może im w tym pomóc.
Oczywiście ani Indianie ani inni ludzie wciąż nie wiedzą wszystkiego o wilkach, ale jest coraz więcej ludzi którzy coraz bardziej interesują się wilkami.
Znaczenie religijne.
Wilki u Indian to popularny element plemiennych wierzeń. Wilk może być w opowieściach duchem, mitycznym stworzeniem lub jako dzikie zwierzę pełni rolę pomocnika ludzi ale nauczyciela i przewodnika. Czasem posłańca z zaświatów.
Jeśli człowiek zabił wilka w obronie własnej (lub rodziny, dobytku) to wówczas moc tego drapieżnika miała spływać na niego. Jeśli jednak człowiek zabił wilka z niemoralnych pobudek to ukarać miały go wilcze duchy. Niektóre części ciała wilków służyły do tworzenia amuletów lub innych przedmiotów o znaczeniu duchowym. Owe przedmioty często były wykorzystywane w rytuałach.
Plemienne wierzenia i legendy.
Inuici o początkach świata.
Inuici (plemię mieszkające obszary około arktyczne na Syberii, północnej Kanadzie i na Alasce) mają jak każda kultura swoje mity o tym jak wyglądały początki świata i ludzkości. Wilk u indian inuickich to istota której ludzkość wiele zawdzięcza. Jak według tego plemienia wilki pomogły pierwszym ludziom ?
Pierwszymi i jedynymi istotami na ziemi było dwóch ludzi – Kobieta i Mężczyzna. Nie było żadnych zwierząt aż do dnia kiedy Kobieta wykopała w ziemi wielki dół.
Kobieta zaczęła z dołu wyławiać różne zwierzęta, a jako ostatnie wyciągnęła karibu. Zauważywszy to bóg nieba Kaila rzekł do Kobiety, iż karibu to największy dar dla człowieka gdyż z tego zwierzęcia ma najwięcej pożywienia. Kobieta wypuszczając to zwierzę nakazała mu by rozmnażało się i rozpowszechniło. Karibu wypełniło swój obowiązek.
Na świecie każdego dnia pojawiało się coraz więcej karibu. W końcu było ich wystarczająco by męscy potomkowie pierwszych ludzi mogli regularnie polować i dzięki temu mieć dobre mięso i skóry na swoje ubrania i namioty.
Tylko duże i tłuste karibu były ofiarami polowań, a nie zabijano osobników słabych i chorych. To dlatego że nie było z nich dobrego mięsa i solidnych skór. Po pewnym czasie schorowanych oraz słabowitych zwierząt było znacznie więcej niż zdrowych i silnych.
Synowie Kobiety przerażeni tym obrotem spraw poskarżyli się swojej matce.
Po tym czego się dowiedziała Kobieta wykonała czar dzięki któremu przemówiła do Kaili tymi słowami: „Twoja robota jest niedobra, ponieważ karibu stają się coraz słabsze i chore, jeżeli je będziemy jedli, to też na pewno będziemy chorzy i słabi „.
Kaila usłyszał i odpowiedział :
„Moja robota jest dobra. Powiem Amorakowi (Wilczemu Duchowi), a on powie to swoim dzieciom i będą zjadać chore i słabe i małe karibu, żeby kraj pozostał dla tłustych i dobrych„.
Stało się tak jak powiedział duch nieba. Wilki polowały tylko na najsłabsze i schorowane osobniki. W ten sposób wilki dbały o to by zdrowe i silne karibu stanowiły większość w stadzie.
Wilki ratują człowieka - algonkińska legenda.
Swój silny związek z wilkami ma kultura plemienia indiańskiego, mieszkającego po kanadyjskiej stronie rzeki Ottawy (stan Québec), zwane Algonkinami. Tak samo jak wiele innych plemion Nowego Świata podziwiają mądrość i odwagę wilków oraz wierzyli że mogą one pomóc ludziom gdy ci będą mieli kłopoty.
Wilki u Indian algonkińskich pojawia się jako pomocnik.
Jedno z opowiadań opisuje los mężczyzny, który miał dwie żony. Na jego nieszczęście okazały się złymi kobietami zdradzającymi swojego męża. Mężczyzna mimo to wierzył w ich wewnętrzną dobroć. Pewnego dnia udał się z żonami na pustkowie i rozbił namiot na szczycie góry. Jednakże kobiety postanowiły wykorzystać okazję do pozbycia się męża. Zaczęły od wykopania dołu pod czaszką bizona na której zwykle siadał mężczyzna by odpocząć. Dół przykryły gałęziami.
Mąż wrócił po polowaniu i tak jak miał w zwyczaju usiadł na swoim miejscu. Nagle zapadł się w dół. Kobiety zwinęły namiot i uciekły. Po powrocie do wioski mówiły ludziom że ich mąż zginął, a potem toczyły rozpustne życie bez zobowiązań. Myśliwy w rzeczywistości przeżył wpadnięcie w dół, ale nie mógł wydostać się z jamy.
Pewien wilk przemieszczający się po okolicy zauważył dół, a w nim człowieka. Zwierz zawył by przywołać swoich pobratymców. Zwierzęta pomogły myśliwemu wyjść z dołu. Przyjęły go do stada by mógł żyć wśród nich.
Mężczyzna został zaprowadzony do Starego wilka i przez niego został wyleczony. W tajemniczy sposób stary drapieżnik nadał człowiekowi wilczą głowę i ręce, resztę ciała pozostawiając bez zmian.
Odmieniony myśliwy po powrocie do wioski został przypadkiem rozpoznany przez dawnych współplemieńców. Człowiek o wilczej głowie opowiedział ludziom o zbrodni swoich żon. Dwóm złym kobietom została wymierzona stosowna kara.
Ciekawostka : Wilk wschodni (canis lycaon) jest także nazywany wilkiem algonkińskim ponieważ jego siedliska znajdują się na terenach zajmowanych przez plemię Algoników.
Opowieść Siuksów o wilczej Kobiecie.
Wilki u Indian z plemienia Siuksów w jednej opowieści pomogły Kobiecie.
Legenda zaczyna się od ucieczki żony którą mąż bardzo źle traktował. Ta kobieta postanowiła na zawsze opuścić wioskę pewnej zimowej nocy gdy trwała śnieżyca. Jeszcze przed świtem udało się jej znaleźć pusta jaskinię gdzie mogła zasnąć i przebywać do czasu ustania śnieżycy. Kobieta wciąż czuła gniew i ból z powodu przeszłych zdarzeń.
Jednak obudziły ją czyjeś ruchy. Coś oprócz niej było w jaskini. Potem zobaczyła postacie ukryte w cieniu. Szybko okazało się że to grupa wilków. Kobieta była przerażona ale wilki nie chciały jej zaatakować. Otoczyły ją i przybliży się do niej by ją ogrzać swymi ciałami. Później zasnęły przy niej. Od tego momentu Kobieta żyła razem z wilkami.
Wilki przynosiły jej to co upolowały, a ona piekła sobie mięso w otworze w ziemi. Kobieta z psowatymi nie tylko żyła (wspólne spędzanie czasu, spanie, jedzenie) , ale dzieliła z nimi swoje troski i ból. Nauczyła się rozumieć wilki, które przekazały jej swą wiedzę o miejscach w których były. Nie chciała opuścić swojej nowej „rodziny”.
Pewnego dnia podczas swojej wędrówki zobaczyła kilku współplemieńców – byli to młodzi mężczyźni którzy ścigali swe konie. Kobieta była na drodze tabunu, który przypadkiem ją porwał w pędzie.
Mężczyźni zauważyli Kobietę i uznali ją za uciekinierkę którą trzeba schwytać. Gdy konie zwolniły zarzucili na Kobietę liny i ją skrępowali. Zawieźli do wioski. Kobieta mimowolnie była z miejsca od którego chciała na zawsze uciec. Choć po tych latach była dla mieszkańców kimś obcym, to była dobrze traktowana, szczególnie przez krewnych. Jej męża nie było w wiosce i nie mówiono o tym co się z nim stało.
Opowiadała Siuksom o tym jak żyła pośród wilków. Nazywano ją Kobietą Która Żyła Wśród Wilków. Jeden z wojowników o imieniu Biały Byk rzucił jej wyzwanie by sprawdzić ona dysponuje większą mocą od niego.
Biały Byk przegrał pojedynek polegający na tym że on i Kobieta rzucali do siebie różnymi owadami.
Po pojedynku Kobieta Która Żyła Wśród Wilków była traktowana z wielkim szacunkiem w wiosce w której postanowiła pozostać.
Plemię Tlinit i Morski Wilk.
Wilk u Indian z plemienia Tlingit to mityczny stwór o imieniu Gonakadet (znany też jako Konakadeit) będący Morskim Wilkiem. Istota ta, uważana za hojną, ma moc dawania szczęścia i dostatku każdemu człowiekowi, który ją zobaczył lub usłyszał jej wycie. To mityczne zwierzę jest silne, ale charakteryzuje go także pokora.
Materiały źródłowe :
1) „Symbole Indian Ameryki Północnej” (publ. w 2002 r.) – Heike Owusu, (tłum. Monika Dziedzic).
2) „Nie taki straszny wilk” (publ. w 1994 r.) – Farley Mowat (tłum. i wyd. Prószyński i S-ka).
3) „Relationships between Indigenous American Peoples and Wolves 1: Wolves as Teachers and Guides” (publ. w 2023 r.) – autorzy : B.R. Fogg, N. Howe, R. Pierotti.
